Ekonomiczny kryzys w Rosji w 1998 roku

Lata 90-w historii naszego kraju były poważnych sprawdzianów. Nie bez powodu mówi się o nich «ciężkie 90» oraz używa się inne silne wyrażenie dla określenie danego okresu. Podsumowaniem danej epoki był ekonomiczny kryzys w Rosji, który miał miejsce w 1998 roku nazywany również default.

Ta zwany techniczny (sytuacyjny) default upał 17 sierpnia 1998 roku. Ludzie jeszcze po dzień dzisiejszy wspominają jak 3 dnia do tego wydarzenia, nikt inny jak ówczesny prezydent RF (Rosyjskiej Federacji) Borys Jelcyn przekonywał obywateli, że sytuacja jest pod kontrolą i żadnej dewaluacji rubla nie będzie. To co się stało było silnym ciosem w twarz rządu tym bardziej prezydenta, co przyczyniło się do zmiany w rządzie.

Zapoznajmy się z terminologią.

Czym jest kryzys? Termin pochodzi od greckiego «powtórny moment». Jest to przejściowy stan, punkt krytyczny, kiedy dane metody rządzenia nie sprawdzają się. Najczęściej w krytycznych sytuacjach do granic zaostrzają się  ekonomiczne oraz socjalne procesy w społeczeństwie.

Default- w pierwszej kolejności kryzys związany z niewypłacalnością, nie wywiązaniem się z długów. Może być:

— korporacyjnym;
— bankowym;
— państwowym (suwerennym).

W przypadku związanym ekonomicznym kryzysem w Rosji który miał miejsce w 1998 roku, mamy do czynienia c defaultom państwowym. Dlaczego nazywają go jeszcze technicznym? Ponieważ, na szczęście, on nie pochłonął wszystkich sfer i nie był fatalnym a za to krótkim i miejscowym. Tłumaczył się konkretnymi problemy, które udało się rozwiązać.

Ogłaszając o technicznym defaulte 17 sierpnia, Bank Centralny oraz rząd wyjaśnili co on oznacza: w pierwszej kolejności, rząd przyznaje się, że nie jest wstanie spłacać wewnętrzny dług, czyli obowiązki dotyczące wypłat papierów wartościowych. Papiery wartościowe takie jak: obligacje, bony skarbowe, obligacje długoterminowe są wykorzystywane przez państwo w celu rozwoju gospodarki oraz wykonanie socjalnych zobowiązań. Także państwo zobowiązane jest do regularnego wypłacania dywidend  swoim kredytodawcą. Sytuacja kiedy państwo nie jest wstanie wypłacić dywidend z zaciągniętych zobowiązań lub nie może zwrócić podstawowy dług, nazywa się ją defualtom technicznym w klasycznej postaci.

Wyjątkowością danej sytuacji jest to, że wydarzyła się ona pierwszy raz w współczesnej historii. Jeszcze nigdy wcześniej żaden kraj na świecie nie odmawiał, nawet na jakiś czas, obsługiwać krajowy dług obliczanego w walucie krajowej.

Default pojawił się niezauważony? Przegląd problemu.

Kryzys — jest zjawiskiem dość częstym, od czasu do czasu planetą wstrząsają kryzysy o charakterze lokalnym i światowym finansowe i ekonomiczne. On nie bierze się znikąd, przyczyny i objawy kataklizmów dojrzewają lata nawet i dziesięciolecia.

Przez cały okres 1990-x ekonomia kraju dusiła się od budżetowego deficytu. 5-8% PKB kraju- takim był rozmiar nierównowagi między dochodami a rozchodami. W celu załatania tej budżetowej został powołany do życia instytut GKO- krótkoterminowe obligacje krajowe. Ministerstwo Finansów RF wypuściło je pierwszy raz w obieg w maju 1993 roku.

W przeddzień kryzysu ów papiery dawały niezły dochód: około 140% w skali roku. Problem w tym, że taki wysoki poziom dochodu osiągał się nie dzięki inwestycji w ekonomikę, produkcyjnej wydajności, a poprzez banalne spekulacje. GKO przeobrażono na podobieństwo piramidy finansowej, która nie posiadała twardego ekonomicznego fundamentu, przez upadek był nieunikniony.

Na samym początku ekonomicznego kryzysu, który miał miejsce w Rosji w 1998, dług wewnętrzny wynosił 200 mld$.  Rząd zapożyczał się zagranicą, co przyczyniło się do tego, że jednocześnie rósł i dług zewnętrzny. Do pożądanego momentu on osiągnął gigantyczna sumę 150 mld$. Dla porównania: nasze ówczesne rezerwy złota wyliczone zostały na 12,5 mld$.

«Nogi» problemu rosły również przez niewydajności radzieckiej ekonomiki ale i tak w 90-tych zwiększanie się kryzysu stało się bardziej zauważalne. Najbardziej negatywnym czynnikiem, który wpłynął na stan ekonomiki był rozpad ZSSR. Również w 1991 roku miała miejsce finansowa reforma Pawlowskaya, która zadała silny cios w portfele zwykłych Rosjan zabierając im praktycznie wszystkie bankowe oszczędności.

Następnie w 1994 miał miejsce «czarny wtorek». Właśnie w tym roku rząd podjął decyzje o zaprzestaniu kredytowania deficytu budżetu. Ówczesne próby przeprowadzenia reformy systemu podatkowego nie przyniosło rezultatu: znacząca część ekonomiki kraju, tak jak wcześniej pozostała «w cieniu».

Sytuacja pogorszyła się w 1995-96 latach, kiedy do pobieranie podatków zmniejszyło się  do katastroficznie niskiego poziomu. W tym okresie rząd zwiększył wykorzystywanie GKO ale niestety stagnacja ekonomiki trwała dalej. W wielu przedsiębiorstwach przez kilka miesięcy nie były wypłacane wynagrodzenia, zaliczki dawali ale rzadko i to w postaci produktów lub innych dóbr. Barter zaczął zamieniać płatności gotówkowe.

Czynniki ryzyka, które przyczyniły się do kryzysu.

Specjaliści wymieniają kilka obiektywnych i subiektywnych przyczyn ekonomicznego kryzysu w Rosji z 1998 roku. Warunkami zewnętrznymi stała się sytuacja o widocznym spadku kosztów nośników energii na rynkach światowych (dokładnie oni byli podstawą naszego eksportu); oraz pogłębienie się kryzysu w ekonomice krajów azjatyckich a później na całym świecie. Również przyczyną defaulta był katastrofalnie wysoki dług publiczny RF.

Katalizatorem problemy był rozpad ZSSR. W skutek tej geopolitycznej katastrofy zewnętrzne długi Państwa zostały «powieszone» na Rosję jako następcy Związku. Kraj nie dawał rady wypłacać nawet odsetki od zobowiązań, sytuacja pogarszała się z każdym dniem.

Głównym czynnikiem wewnętrznej siły kryzysu stała się piramida GKO oraz ogólne problemy w ekonomice. Pojawiły się kryzysowe «dzwoneczki» w zwiększaniu się nie płatności: zarówno ze strony państwa jak i firm prywatnych oraz z od coraz bardziej zubożałego narodu.

Również problemem była ucieczka wielu firm w szarą strefę, wykorzystywanie przestępczych schematów prowadzenia działalności co przyczyniło się do osłabienia podatkowej podstawy budżetu. Rząd próbował wyjść z danej sytuacji, zwiększając stawki podatkowe, niestety pobór podatków tylko zmniejszał się.

Spekulanci skupili się na rynku giełdowym oraz na innych gałęziach działalności. Przedsiębiorstwa, fabryki, małe firmy sprzedawały się za śmieszne pieniądze, poziom produkcji ciągle spadał. MFW oraz inne międzynarodowe organizacje, oraz potencjalni inwestorzy nie ryzykowali inwestować swoi środki w «tonący» kraj. Tym bardziej, iż na świecie zaczął rozprzestrzeniać się ekonomiczny kryzys.

Rząd popełnił fatalny błąd, decydując, że krajowe rolnictwo jest zbyt drogie i w przyczyniło się do jego zniszczenia. Około 60% żywności było przywożone z zagranicy, było to tania produkcja ale wyzywająca wiele niezadowolenia przez swoją jakość. W tle taniego importu, krajowa jakościowa produkcja nie wytrzymała konkurencji i upadła. Dotyczyło to nie tylko rolników ale również producentów przemysłowych.

W rezultacie kraj pochłonęła inflacja, rząd w dużym znaczeniu stracił kontrolę nad strumieniami finansowymi oraz kursem rubla. W połowie 1998 roku do kierowania krajem przybyli «młodzi reformatorzy»: Kirienko, Czubajs, Nemcov i razem ze swoimi zespołami podjęli próbę uregulować nierównowagę poprzez obcięcie wydatków z budżetu. Niestety problemu to nie rozwiązało a tylko pogłębiło brak zaufania do władzy. Kraj żył na granicy buntów głodowych.

Chronologia wydarzeń.

5 sierpnia 1998 roku rząd w wyniku braku środków wewnętrznych decyduje się na bezprecedensowy wzrost limitu zobowiązań zewnętrznych: w tym roku został on zwiększony z 6 mld dolarów do 14. Dnia następnego odpowiedź dał IBRD: banki otrzymały 1,5 mld$ dla systemowej reformy przemysłu oraz pozostałych gałęzi ekonomiki.

11 sierpnia rosyjskie papiery wartościowe, które i tak miały niską płynność  nagle spadły w cenie. Kiedy na giełdach upadek ofert osiągnął poziom 7,5%, giełdy zostały zatrzymane. Banki zaczęły gorączkowo wykupywać waluty. W wieczorem kilku «rekinów: bankowego biznesu zakończyło swoją operacyjną działalność. 12 sierpnia deficyt waluty pogłębił się.

13 sierpnia 1998 roku stał się punktem zwrotnym  w historii ekonomicznego kryzysu w Rosji. Długoterminowa zdolność kredytowa RF zostało obniżona od razu przez kilka agencji ratingowych, co oznacza, że międzynarodowy rynek finansowy bardzo negatywnie zareagował na wydarzenia w naszym kraju.

14 sierpnia prezydent Jelcyn wygłosił słynne zapewnienia dotyczące słuchów o dewaluacji rubla » Nie będzie. Nie. Twardo i wyraźnie» W momencie tych zapewnienii kurs dolara był wyjątkowo na niskim poziomie 6 rub 27 kop.

17 sierpnia Sergey Kirienko, ówczesny przewodniczący rady ministrów, ogłosił w imieniu prezydenta, że wypłaty GKO oraz ich kupowania i sprzedaż zostają zamrożone (na początku na 3 miesiące, a 19 sierpnia przyjęto decyzję po przedłużeniu na czas nieokreślony). Spowodowało to spadek rubla: dolar kosztował już 9,5 rubla a 9 września jego cena zbliżyła się do 21 rubli. Nie możliwym było otrzymanie wkładów bankowych.

Kryzys ekonomiczny w Rosji z 1998 roku przeszedł w polityczny. Rząd 21 sierpnia zarządzała od gabinetu ministra dymisji. Jelcyn podpisał dany dekret 23 sierpnia. Wypełniającym obowiązki prezesa rady ministrów stał Wiktor Czernomyrdin.

Należy przypomnieć, że te wydarzenia rozwinęły się na tle » akcja denominacja» czyli wymiana waluty na banknoty o innej nominalnej wartości. Nominały banknotów oraz wymiar cen zmienił się w skali 1:1000, odpowiedni dekret został podpisany przez prezydenta już sierpniu 1997 roku. Bezpośrednio wymiana pieniędzy odbywała się z początku 1998 roku. Przyjęto, że podstawowa wymiana odbędzie się w ciągu 1998 roku, chociaż oficjalno można było realizować wymianę do 2002 roku.

Jaki jest wynik końcowy? Ekonomiczne skutki kryzysu.

Zmieniona narodowa waluta była przyczyną wzrastania inflacyjnych procesów. Słaby rubel miał i inne negatywne skutki: potrójnie (do 150$ mld) zmniejszył się produkt krajowy brutto, dla porównania, był mniejszy czym w Belgii. Wielkość produkcji również uległa zmniejszeniu, jak i pobieranie podatków.

Sumując podstawowe negatywne skutki ekonomicznego kryzysu Rosji z 1998 roku, można mówić o następującej liczbie: tylko bezpośrednio za 1998 rok ekonomika RF osiągnęła ubytki na 96 mld dolarów. 19 mld stracili obywatele, pozostałe to straty budżetu, firm oraz banków. Wiele banków upadło i zostało zamknięte.

Wzrosły długi zagraniczne kraju do 220% mld, co przewyższało w tym okresie o 5 razy roczny dochód Rosji (i prawie na 1,5 PKB).Dodamy do niego jeszcze wewnętrzne zobowiązania rządu, względem wynagrodzeń i pozostałym wydatkom i otrzymamy dług państwa w wysokości podwójnego PKB, w całej sumie 300$ mld. Zwiększył się również wywóz kapitału za granicę,  w wysokości 1,2 tryliona dolarów (8 PKB).

Problemy Rosji nie mogły nie odbić się na światowych procesach. Światowy ekonomiczny kryzys stał się jednym z powiązanych z naszym defaultom. Europę dotknął wzrost cen na energię. Temp wzrostu ekonomiki  spowolnił się nawet w tym krajach wysoko rozwiniętych zarówno w Europie jak i w Azji.

Społeczny wstrząs.

Kryzys oraz inflacja przyczyniły się do bankructwa wielu banków, co spowodowało, że wielu Rosjan zostało bez niczego, tracąc wszystkie swoi oszczędności. Proces zagłębiał się poprzez niepowstrzymany wzrost cen. Tylko za 4 miesiące 1998 roku (sierpień- grudzień) produkty spożywcze zdrożały na 63% a pozostałe towary na 85%

Wstrzymywanie wypłat wynagrodzeń, zasiłków socjalnych oraz emerytur były na porządku dziennym. Co przyczyniło się do zmniejszenia się dochodów oraz spadkiem poziomu życia: ostatnie zmniejszyło się na o 1/3. Wiele osób straciło swoje miejsce pracy, bezrobocie przyczyniło się do narodowej bezczynności: około 11,5% w wieku produkcyjnym.
 

Jak poprawili sytuację.

Default w Rosji spowodował pięciokrotną dewaluację rubla, którą udało się zatrzymać dopiero w 2002 roku. Od 2003 zaczęło się powolne wzmocnienie rubla. Częściowo pozytywnym rezultatów udało się osiągnąć dzięki zmianie wewnętrznej koniunktury: wzrastały notowania ropy naftowej oraz zwiększyło się zainteresowanie zagranicznych inwestorów.

W wewnątrz kraju zmiany zaczęły się od zmian w rządzie. Ministrem Spraw Wewnętrznych został naznaczony Sergey Stepaszin, Ministrem Spraw Zagranicznych stał Igor Iwanow, natomiast Ministrem do spraw Obywatelskich został Sergey Szojgu. Czernomyrdin został wybrany na prezesa rady ministrów na około rok a potem, w sierpniu 1999 roku zamienił go Władimir Putin, który potem zastąpił Jelcyna i stał prezydentom kraju.

Kursy walut udało się trochę ustabilizować już pod koniec września: dolar kosztował 15 rubli. Rząd wprowadził płynny kurs, jedyny słuszny jaki może być w rynkowych warunkach. Długi GKO zostały zrestrukturyzowane, by móc w przyszłości ich lżej wypłacać.

Kolejnym ważnym krokiem rządku było moratorium dotyczące długów bankowych, wynosił on 3 miesiące. Zostało przeprowadzona reforma bankowa, została utworzona grupa tak zwanych banków szkieletowych (kluczowych), którym Centralny Bank udzielił stabilne pożyczki.

Pozytywna strona kryzysowego «medalu».

Filozofowie twierdzą, iż kryzys to nie tylko sprawdzian ale również nowe możliwości. Dokładnie kryzys w Rosji z 1998 roku paradoksalnie przyniósł wiele pozytywnych skutków. Według analityków, głównym skutkiem była przemiana modelu gospodarki kraju z surowcowego na zróżnicowany.

Rozpoczęła się dywersyfikacja gospodarki, zaczęło rozwijać się  wiele gałęzi przemysłowych takich jak: chemia, leśnictwo, budownictwo, nastąpiło ożywienie w rolnictwie i tak dalej. A wraz z tym nastąpił ogólny wzrost ekonomiczny pomagający rozwiązać wiele społecznych problemów.

Wiele przedsiębiorstw, które skupione były na eskorcie, dzięki defaultowi otrzymali realne chwilowe korzyści: gwałtowny wzrost kursu dolara pozwoliło tym firmom wyjść z długów związanych z zakupem surowców oraz materiałów, wypłacić swoim pracowników wynagrodzenia oraz osiągnąć zysk. Ów przedsiębiorstwa otrzymały możliwość zmodernizowania swojej produkcji co spowodowało, że stali się głównymi w naszym przemyśle.

Rosjanie zaczęli bardziej ufać bankom, co sprawiło, że banki stworzyły system ubezpieczania wkładów (bez ingerencji rządu).

Na międzynarodowej arenie udało się zwiększyć zdolność kredytową państwa oraz zmniejszyć odsetki kredytów zaciągniętych u MFW. Wielkość zaciągniętych zobowiązań zaczynała się zmniejszać oraz rezerwy finansowe kraju zaczęły zwiększać się. Wysokość długu publicznego stopniowo zmniejszał się do 13% PKB państwa, co jest jednym z lepszych wyników na świecie.